Кыргызстан

"Улут аралык кастыкты козуткан эмесмин"

Активисттин бөгөт чарасын караган отурум ачык өтүп, ага Теңизбай өзү да алып келинди. Соттун суроосуна жооп берип жатып, буларга токтолду:

“Ар кандай улут аралык кастыкты жаратуу же башка аракеттер максаттуу түрдө, туруктуу түрдө болгон эмес. Аны бүгүн камерада жатып түшүндүм. Ал жерде Михаил деген орус улутундагы жаран калып жатты. Ал менен сүйлөшүп отуруп сезим келди, менде андай түшүнүк болбоптур, болбойт дагы. Ошол себептен өтө катаал жоопкерчилик талап кылып жаткандыгы негизсиз деп эсептейм. Мен эч жакка качпайм. Мыйзам катаал болсо да жооп берүүгө даярмын. Анткени ал мыйзам”, - деди Айбек Теңизбай.

Атайын кызматтын тергөөчүсү жүргүзүлгөн экспертизанын жана тергөө амалдарынын алкагында Теңизбайга коюлган айыптар үчүн жетиштүү далилдер жана негиз бар экенин белгиледи.

Айыпталуучунун адвокаты тергөөчүгө кылмыш ишинин козголушуна жана аны камакка алуу өтүнүчүнө байланыштуу бир катар жагдайларды белгилеп, айыптоо негизсиз экенин жана аны камакка алууга да муктаждык жоктугун айтты. Буга прокуратура өкүлү жооп кайтарып, мамлекеттик айыптоочу тергөөчүнүн өтүнүчүн колдой турганын тактады.

“Тергөөчүнүн өтүнүчүн толугу менен колдойм. Биринчи маселе боюнча кармоону мыйзамдуу жана негиздүү деп таанууну, бөгөт чараны тергөөчүнүн өтүнүчүндө көрсөтүлгөндөй карап берүүңүздү өтүнөм. Адвокат суроо берип жатып тергөөчүнүн укугу тууралуу сөз кылды. Кылмыш-процессуалдык кодексине ылайык, тергөөчү көз карандысыз жак болуп саналат жана эч ким анын чечимине кийлигише албайт”.

Дагы караңыз

"Улут аралык кастыкты козуткан эмесмин". Активист Айбек Теңизбай эки айга камакка алынды

Айбек Теңизбайдын сөзүндө жарым-жартылай жоопкерчилик алам деп айтканы тууралуу адвокаты Жаныш Бараков түшүндүрмө берип, бөгөт чарасы боюнча кийин инстанцияга арызданарын билдирди.

“Билдирүүлөрдү көрсөтүп, Ютубдан саясий ишмерлерден интервью алганын ырастап, мындай ишмердүүлүк менен алектенгенин четке каккан жок. Лингвистикалык экспертизада “терс пикирлерди айтып, чагымчыл мүнөздөгү суроо берип жатат” деп жатпайбы. Бул боюнча чынын айтканда мен ойлонгон эмес экем, чынында саясатчыларды чакырып, уюштуруп, Ютубда маек өткөргөнүн мойнуна алып жатат, четке каккан жок”.

УКМКнын билдирүүсү

Мунун алдында Улуттук коопсуздук мамлекеттик комитети Айбек Теңизбайдын кармалышы боюнча 12-декабрда маалымат берип, ал социалдык тармактарда “белгилүү бир улутка карата жеке кастыгын билдирген” чагымчыл билдирүүлөрдү чыгарып келгенин билдирген.

“Анын аракети этностор аралык чыр-чатакты козутуучу фактор болуп саналат жана массалык башаламандыкка алып келиши мүмкүн. Тактап айтканда, козголгон кылмыш ишинин жана чогултулган материалдардын алкагында Юстиция министрлигине караштуу Мамлекеттик соттук-эксперттик кызматынан эксперттик корутунду алынган, анда Т.А.Д. тарабынан социалдык тармактарда жарыяланган материалдарда улуттар аралык кастыкты козутуунун белгилери бар экени аныкталган. Мындан улам, Кылмыш-жаза кодексинин 330-беренеси "Расалык, этникалык, улуттук, диний же аймактар аралык кастыкты (пикир келишпестикти) козутуу" боюнча кылмыш иши козголду”.

Дагы караңыз

"Укук коргоочулардын өздөрү коргоого муктаж". Кыргызстандагы адам укуктарынын абалы

Улуттук коопсуздук мамлекеттик комитетинин Бишкек шаардык башкармалыгынын кызматкерлери Айбек Теңизбайды 11-декабрда Кой-Таштагы үйүнөн алып кетишкен. Үйүндө тинтүү жүрүп, уюлдук телефон жана башка каражаттары алынган. Жакындары аны кайсы укук коргоо органы алып кеткенин билбей, түшкө чейин издешкен. Адвокаты аны менен жолугууга кармалгандан дээрлик 11 саат өткөндөн кийин, кечки саат жети чамасында гана киргизилген. Укук коргоочу Нурбек Токтакунов бул көрүнүштү укуктун бузулушу деп мүнөздөдү.

“Укуктук жагынан алганда укук сакталган жок. Бул эле иште эмес, башка иштерде алардын бир эле мыйзамы бар. Алар үчүн жетекчиликтин буйругу Конституциядан да жогору турат? Бул иште саясий боёк бар. “Массалык башаламандык уюштуруу”, “улут аралык кастыкты козутуу”, “бийликти басып алууга аракет кылуу” деген беренелерди колдонуп калышпадыбы. Бул жерде көрүнүп эле турат, баарын коркутуп жатат.

"Укуктук өлкө болобуз десек, мындай аракеттер токтошу керек"

Айбек Теңизбай социалдык тармактарда бийликтин айрым иштерин сындап, Орусиянын Кыргызстандагы пропагандасына каршы бир нече пост жазган. Андан тышкары өлкөдөгү саясий окуялар тууралуу жалпыга маалымдоо каражаттарына да пикирин активдүү билдирип келет.

Ютуб каналында подкасттарды чыгарып турат. Буга чейин укук коргоочу Рита Карасартова, оппозициячыл саясатчы Адахан Мадумаров, камактагы Темирлан Султанбеков менен маектери жарыяланган.

Камалардан мурда, кечээ кечинде ал соцтармактагы баракчаларына Конституциялык соттун өлүм жазасы тууралуу президенттин сунушун кароодон баш тарткан тыянагын колдогон билдирүү калтырган. Андан мурда Бишкектин мурдагы мэри Нариман Түлеевдин баш калаанын борборундагы курулуш иштерин, бийликти сындап жазган. Кылмыш иши анын кайсы билдирүүсүнүн негизинде козголгону азырынча белгисиз жана айыптоодо айтылган кайсы улутка карата кастык маанай пайда кылынганы такталган эмес.

Дагы караңыз

Конституцияга 31 жыл. Сөз эркиндиги, эл аралык коомчулуктун эскертүүсү

Жарандык активист Руслан Акматбек Теңизбайдын билдирүүлөрүндө жана берүүлөрүндө кастыкка байланыштуу мазмун болбогонун, жигердүү жаран катары пикирин билдирип келгенин айтууда.

“Өлкө жетекчилиги ар мүмкүнчүлүктө укук корголгон өлкө курабыз, эркин болуш керек деп айтып жатышат. Атайын кызматтын башчысы элдин сынын угушубуз керек деп жатат. Мындай карасаң, тескери иш-аракеттер болуп жатат. Анча-мынча саботажбы деп ойлоп кетесиң. Биз ушундай абалда бир нерсени чечип алышыбыз керек. Биз укуктук мамлекет курабызбы? Эгер ушул жолду тандап, адамдардын укугу корголгон өлкө болобуз десек, мындай аракеттерди токтотушубуз керек".

Активист Теңизбай 31 жашта. Президентке караштуу башкаруу академиясында мамлекеттик жана муниципалдык башкаруу багыты боюнча билим алып, магистрды Түркияда уланткан. Окууну аяктагандан кийин Түркиянын жогорку окуу жайларына кыргызстандык жаштардын өтүшүнө көмөктөшкөн компания иштеткен. Кийин президенттик аппаратта жана парламентте да эмгектенген.

"Кымбаттуу достор, биз Елена менен Бишкектеги аба майдандабыз. Мен абдан тынчсызданып жатам, чакырганыңар үчүн рахмат,жакында көрүшөбүз деп ишенем".

"Бизди өлкөгө киргизбей жатат, биз паспортубузду кайтарып беришин жана артка кайта турган каттамга, Стамбулга жөнөтүшүн күтүп жатабыз".

Бул "Адам укуктары боюнча эл аралык федерация" (FIDH) укук коргоо уюмунун PR-менежери Рафаил Лопухин жана анын ассистентинин билдирүүсү.

Экөө 12-декабрда таңга маал Кыргызстанга учуп келип, өлкөгө киргизилбей, артка кайтарылган. Алар “Бир дүйнө Кыргызстан” укук коргоо уюму уюштуруп жаткан адам укуктары боюнча даректүү тасмалардын 19-фестивалына жана “Кризис маалындагы маалымат коопсуздугу, пропаганда менен манипуляцияга каршы туруу” деген темадагы конференцияга катышуу үчүн келе жаткан. Лапухин маалымат коопсуздугу жана пропагандага каршы туруу боюнча 12-декабрдагы жыйында сөз сүйлөмөк.

“Бир дүйнө Кыргызстан” уюму тараткан маалыматка караганда, ушул эле күнү эртең менен Кыргызстанга учуп келген FIDH Чыгыш Европа жана Борбор Азия боюнча департаментинин директору Илья Нузов артка кайтарылган.

"FIDH миссиясынын өкүлдөрү Кыргызстанга учуп келгенде чек ара көзөмөлүнөн өткөрүшкөн эмес. Чек арачылар өлкөгө кирүүгө тыюу салуу боюнча эч кандай расмий же жүйөлүү түшүндүрмө беришкен жок жана алардын паспортторун алышкан. Бир нече саат күтүүдөн кийин эксперттер өлкөдөн чыгарылды. Депортациялоонун мыйзамдуу негиздери жазылган расмий билдирүүнүн жоктугу даттанууга жол бербей, процессуалдык укуктарды жана укуктук принциптерди бузууга жатат", - деп жазылган "Бир дүйнө Кыргызстан" уюму тараткан билдирүүдө.

Уюмдун жетекчиси Төлөкан Исмаилова бул көрүнүштү жарандардын эркин жүрүү, пикирин ачык билдирүү, биригүү эркиндиги жана укук коргоочулардын макамынын одоно бузулушу катары сыпаттап жатат.

"Кыргызда баш кесмек бар, тил кесмек жок деген сөз бар. Бул кыргыздын ички дүйнөсү, кандай акыбал болбосун эркин, көчмөн элбиз дегенди билдирет. Бугүнкү иш-чара журналисттерге арналган. "Азаттыктан" баштап канча жылдан бери ушул күнгө чейин журналисттер кесилип, блогерлер камалып, сын айткан адам дагы жаман акыбалга кабылып жатат. Бул абдан кейиштүү нерсе. Мен таңкы төрттөн бери уктай элекмин. Биздин FIDH уюмунун үч эксперти өлкөгө кирбей, депортация болду. Алардын бирөө массмедиа боюнча, пропагандага каршы кандай ыкма менен иштей аласыңар деп ой бөлүшкөнү келаткан. Биз адвокат менен аракет кылып жатабыз. Бул абдан кайгылуу кадам болуп калды. Бул жолугушуу стратегиялык жактан абдан маанилүү эле. Анткени пропагандага каршы кыргызстандыктарды кандай сактап калабыз жана Орусиянын саясатынан арыла алабыз деген маселе. Кыргызстандын мыйзамдары, эл аралык уюмдар, БУУнун астындагы милдеттенмелерине карабай күнүмдүк иште элге, журналисттерге, ачык коомго жакшы таасирин тийгизип, жардам бере албай жатканы бизди кейитти".

Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитеттин (УКМК) Чек ара кызматы окуя тууралуу комментарий бере элек.

FIDH дүйнөдөгү адам укуктары жаатындагы тарыхы эң узак эл аралык уюмдардын бири. Ал 1922-жылы негизделген. Курамына укук коргоочулук менен алектенген көптөгөн уюмдар кирет. Баш кеңсеси Франциянын борбору Парижде жайгашкан, башка өлкөлөрдө да өкүлчүлүктөрү бар. Ал кыргызстандык укук коргоочулар менен да кызматташып, өлкөдөгү абал тууралуу баяндап турат.

"Кризис маалындагы маалымат коопсуздугу, пропаганда менен манипуляцияга каршы туруу” жыйыны "Бир дүйнө Кыргызстан" уюштурган адам укуктарынын даректүү тасмаларынын фестивалынын алкагында уюштурулган. Анда чет элдик жана жергиликтүү журналисттер, медиа эксперттер сөз сүйлөп, талкуу болду.

Молдовадагы иликтөөчү журналисттердин борборун негиздеген Корнелия Козанак пропагандага жана манипуляцияга каршы күрөшүү үчүн өлкөдөгү барыдк күч менен аракетти бириктирүү зарыл деп эсептейт.

"Мында журналисттер, коомдук ишмерлер бул учурда өз алдынча, жалгыздап иштебеши керек. Каршы туруу үчүн пропаганда кылган схемадан эки кадам алдыда болуу зарыл. Молдовада ал схема, жалган маалыматтарды таратуу абдан тез алмашып, тез тарап жатты. Акыркы жылдары мындай схемалар социалдык тармактарда катуу жайылды. Ошол аркылуу шайлоодо такыр эле бейтааныш талапкерди сүрөп, ал жакшы добуш алышы мүмкүн. Мында маалымат каражаттары документтештирип, көрсөтүп турушу зарыл. Албетте кайсынысы пропаганда, кайсыл нарратив билиш үчүн элдин мадиасабаттуулугун дагы көтөрүш керек. Адамдар муну түшүнгөндө өздөрү тандап, электеп алат. Биз акыркы шайлоодо журналисттер, мамлекеттик органдар бири-бирибизге маалымат берип, биргелешип иштедик. Мисалы, бизде "Евробиримдик жакшы эмес, ал жакка кирсе баалар өсөт, ЛГБТ көп, үй-бүлөлүк баалуулук жоголот, Орусия Молдовага көп жардамын берип жатат, Евробиримдикке кирсе, Орусия менен согуш болушу мүмкүн, бийлик ошого түртүп жатат" ж.б. ушул сыяктуу маалыматтар, орус пропагандасы абдан көп болгон. 2022-жылы пропагандалык орусиялык каналдар жабылган. Бирок Молдованын түштүгүндө кабелдик телеканалдар аркылуу материалдарын таратып келет. Пропаганда дал ошол телеканалдар аркылуу жүргүзүлүп жатат. Түшүнгөндөр башкача кабыл алат, көпчүлүгү аны чын көрөт. Ушул багытта иштеш керек, бул жагынан алганда биздин өкмөттүн деле күчү толук жетпейт. Анткени схемалар абдан тез өзгөрүп жатат. Ошол себептүү баары бирдиктүү иш алып барыш керек".

Молдовада 28-сентябрда өткөн парламенттик шайлоодо президент Майя Сандунун европачыл "Аракет жана тилектештик" (PAS) партиясы добуштардын 50% ашуунун алып, алдыга чыккан. Ал эми экинчи орунга шайлоочулардын 24% ашуун добушу менен орусиячыл Патриоттук блок чыккан.

Шайлоо алдында президент Мая Санду жарандарга кайрылып, Европаны жактаган күчтөрдү колдоого, демократияны коргоого чакырган. Ал Орусия өз тарапташтарын бийликке алып келүү үчүн ири каражатын сарптап жатканын белгилеген. Молдованын Санду башында турган азыркы бийлиги Европа Биримдиги менен интеграцияга жетишүүгө умтулууда.

Орусия башка мамлекеттердин ички иштерине кийлигишип жатат деген айыптоолорду такай четке кагып келет.

Ал эми Кыргызстанда Кремлге жакын “Номад ТВ” аттуу жаңы телеканал ноябрда расмий ишин баштады. Анын ачылыш аземине Орусиянын Тышкы иштер министрлигинин расмий өкүлү Мария Захарова катышкан. Кыргызстан менен Орусиянын биргелешкен долбоору катары сунушталган телеканалды Москванын башкы пропагандисттеринин бири Маргарита Симоньяндын жакын шакирти сүрөп жатканы маалым болгон. Мындай кадамды эксперттер Орусиянын Кыргызстандын маалымат мейкиндигиндеги таасирин арттыруу аракети катары баалашууда.

Медиа эксперт Асел Сооронбаева сырттагы пропагандага каршы мамлекеттик деңгээлде курөш байкалбай жатканын айтууда.

"Бул билинбегени менен абдан кооптуу жагдайга алып келиши мүмкүн. Биз башка өлкөлөрдөн сабак алып, алдын алып, привентивдүү чараларды жасашыбыз керек болчу. Мамлекеттик мадиаларда абдан чоң рычаг, ресурс бар. Ошолорду пропагандага туруштук берүү үчүн, адамдардын сынчыл ой-жүгүртүүсүн арттыруу үчүн алгылыктуу иштерди жасаса болот. Бирок муну хирургиялык тактык, тобокелдикти эске алуу менен ишке ашырышы керек. Дүйнө тынч эмес болуп турган шартта адамдардын сынчыл ой жүгүртүүсүн арттыруу, маалыматты ылгаганды үйрөтүү абдан маанилүү болуп турат. Бул жаатта бирдиктүү аракеттердин жүргүзүлгөнүн көрбөй жатабыз. Бийликтин жасаган иштерин элге жеткирип, маалымдоо жакшы эле жүрүп жатат. Ошондой эле масштаб, ошол эле ресурс жана темп менен сырттагы пропагандага каршы, ага туруштук берүүчү, маалымат коопсуздугун камсыз кылуучу иштер ошого тең болбой жатат".

Кыргызстандын бийлиги өлкөдөгү адам укуктары жаатындагы абал начарлап, сөз эркиндигине чектөө күчөп бара жатканы тууралуу билдирүүлөрдү четке кагышат. Министрлер кабинетинин төрага орун басары чет өлкөлүк маалымат каражаттарынын бирине маегинде Кыргызстан Борбор Азиядагы демократиянын маягы бойдон кала берет деген пикирин билдирген.

"Бир дүйнө – Кыргызстан 2025" адам укуктары боюнча даректүү тасмалардын XIX эл аралык фестивалы Бишкек шаарында 12-декабрынан 16-декабрына чейин өтөт. Фестиваль салттуу түрдө Кыргызстандан жана башка өлкөлөрдөн режиссёрлордун, укук коргоочулардын, эксперттердин, маданий ишмерлердин жана жарандык коом өкүлдөрүнүн баштарын бириктирүү менен даректүү чындык менен адам укуктарын илгерилетүү үчүн ачык аянтча катары кызмат өтөйт.

Анда Кыргызстандан, Өзбекстандан, Канададан, Индиядан, Грузиядан, Швейцариядан, Германиядан, Чехиядан, АКШдан жана Жаңы Зеландиядан тартылган 22 тасма көрсөтүлөт. Тасмалардын каармандары социалдык, климаттык жана саясий чакырыктардын алдында эрктүүлүгүн жана ар-намысын сактаган адамдар. Даректүү тасмаларда аялдардын жана балдардын укуктары, өзүн билдирүү эркиндиги, билим берүү жана теңчилик үчүн күрөш, эс тутумду жана маданий мурастарды коргоо, адамдын жаратылыш менен мамилеси жөнүндө баяндалат.